"SUROWCE MINERALNE W POLSCE"

Minerałem nazwiemy najprostszy składnik skorupy ziemskiej, możliwy do wyodrębnienia metodami fizycznymi bez naruszenia jego budowy chemicznej. Minerał, w przeciwieństwie do substancji mineralnej, posiada budowę krystaliczną. 
Kopaliny użyteczne to substancje pochodzenia nieorganicznego lub organicznego nagromadzone w skorupie ziemskiej, mające przy danym stanie techniki i technologii zastosowanie w gospodarce; są wydobywane w kopalni (podziemnej, odkrywkowej) lub z otworu wiertniczego i wykorzystywane w stanie naturalnym lub po odpowiedniej obróbce bądź przeróbce. Pojęcie kopalin użytecznych zmienia się wraz z rozwojem cywilizacji; uznanie danej skały czy minerału za kopalinę użyteczną jest zależne od potrzeb człowieka oraz od poziomu techniki i technologii. W zaraniu dziejów człowiek korzystał z b. nielicznych kopalin użytecznych, przede wszystkim z krzemienia. Stopniowo weszły w użycie metale rodzime, potem dopiero rudy metali. Dzięki rozwojowi nauki, techniki i technologii przeróbki wzrastają możliwości szerszego wykorzystania skał i minerałów, które stają się ważnymi kopalinami użytecznymi, np. rudy uranu (traktowane jako kopaliny użyteczne dopiero od kilkudziesięciu lat), boksyty, rudy zawierające pierwiastki śladowe (german, selen) i in.
W przeciwieństwie do kopalin użytecznych skały, które nie przedstawiają wartości gospodarczej, a pośród których lub z którymi występują w przyrodzie kopaliny użyteczne, noszą nazwę skał płonnych; ta sama skała w jednym przypadku może być kopaliną użyteczną, w innym - skałą płonną; np. wapień przy wydobywaniu węgla jest uważany za skałę płonną, a jeżeli jest przedmiotem eksploatacji - za kopalinę użyteczną.
Ze względu na stan skupienia kopaliny użyteczne dzielą się na: stałe (np. węgle, rudy, sole), ciekłe (ropa naft., wody mineralne) i gazowe (gaz ziemny). W zależności od zastosowania w gospodarce najczęściej rozróżnia się: kopaliny użyteczne energetyczne, do których należą: węgiel kamienny i brunatny, torf, ropa naftowa, gaz ziemny i łupki bitumiczne; kopaliny użyteczne metaliczne, obejmujące rudy wszystkich metali; kopaliny użyteczne niemetaliczne , do których zalicza się surowce chemiczne (np. siarka, fosforyty, sól kamienna), ceramiczne (np. kaolin, dolomit, magnezyt), kamienie szlachetne, surowce izolacyjne (np. łyszczyki, azbest), materiały budowlane (kamienie bud., piaski, żwiry) i in. Nagromadzenie kopalin użytecznych w skorupie ziemskiej o wartości gospodarczej nosi nazwę złoża; wydobyta ze złoża kopalina użyteczna jest surowcem mineralnym. 
Złoże jest to nagromadzenie kopaliny użytecznej w skorupie ziemskiej, powstałe w wyniku różnych procesów geologicznych. Aby złoże mogło być gospodarczo wykorzystane, musi odpowiadać warunkom, na które składają się: określona zawartość składnika użytecznego i opanowana technologia jego przeróbki, określona głębokość zalegania złoża oraz określona wielkość zasobów. Skupienia kopaliny użytecznej, na którą istnieje masowe zapotrzebowanie (np. węgiel, rudy żelaza, sole) są traktowane jako złoża, gdy gromadzą dziesiątki i setki milionów, a nawet miliardów ton; skupienia miner. pierwiastków rzadszych i cennych (np. złota, platyny, wolframu) mogą być traktowane jako złoża już przy nagromadzeniach od kilku do kilkunastu ton. Złoża mogą występować w postaci różnych form: pokładów, żył; oraz soczewek, słupów, gniazd i in.; oprócz głębokości zalegania złoża, rodzaju skał otaczających, stosunków hydrogeol., również forma złoża ma zasadniczy wpływ na metodę eksploatacji. Złoże monomineralne składa się wyłącznie z jednego minerału lub zawiera tylko jeden składnik nadający się do wykorzystania gosp. (np. złoże rud żelaza, fosforytów, siarki); złoże polimineralne zawiera kilka nadających się do eksploatacji minerałów, a złoże polimetaliczne - wiele cennych metali (np. złoże rud ołowiu i cynku, złoże łupków miedzionośnych, w których oprócz miedzi występują inne pierwiastki, np. ołów, nikiel, srebro, molibden, ren). W zależności od genezy rozróżnia się: złoża magmogeniczne, złoża hipergeniczne i złoża metamorfogeniczne.

Na obszarze Polski występują dość liczne surowce mineralne, które można podzielić na w/w grupy: 
SUROWCE (KOPALINY) ENERGETYCZNE
Z surowców energetycznych największe znaczenie ma węgiel kamienny, wydobywany w Górnośląskim Zagłębiu Węglowym i Dolnośląskim Zagłębiu Węglowym. Nowe, duże złoża odkryto w południowo-wschodniej Polsce (w 1975 rozpoczęto budowę pierwszej kopalni we wsi Bogdanka, w województwie lubelskim). Węgiel kamienny i antracyt w Polsce klasyfikuje się dla celów przemysłowych i handlowych na typy:
Typ 31: węgiel płomienny
Typ 32: węgiel gazowo-płomienny
Typ 33: węgiel gazowy
Typ 34: węgiel gazowo-koksowy
Typ 35: węgiel ortokoksowy
Typ 36: węgiel metakoksowy
Typ 37: węgiel semikoksowy
Typ 38: węgiel chudy
Typ 41: węgiel antracytowy
Typ 42: antracyt
Typ 43: metaantracyt
Liczącym się w świecie producentem (136mln ton w 1996r, przy czym reforma górnicza zakłada spadek wielkości wydobycia o około 25mln ton) i eksporterem węgla kamiennego jest Polska. Węgiel kamienny jest jednym z głównych nośników energii. Wykorzystywany jest przez elektrownie, elektrociepłownie, koksownie, gazownie i w przemyśle chemicznym. 
Węgiel brunatny w Polsce klasyfikuje się ze względu na wymagania energetyki zawodowej, gdyż prawie cała jego produkcja jest zużytkowana przez elektrownie. Do głównych wskaźników jakości węgla brunatnego należy wartość opałowa (Qir w kJ/kg) i zawartość popiołu (Ar), a ponadto zawartość ksylitu włóknistego, soli i siarki. Przy ocenie jego przydatności w przetwórstwie chemicznym oznacza się zawartość wilgoci (Wdaft), wydajność smoły (TdafK), zawartość bituminów (Bd) oraz skład petrograficzny. Węgiel brunatny występuje głównie w zachodniej i środkowej części kraju (łączne zasoby to około 38 mld ton). Najbogatsze złoża węgla brunatnego znajdują się w byłym województwie jeleniogórskim (Turoszowskie Zagłębie Węgla Brunatnego). Bogate są również złoża odkryte w rejonie Bełchatowa. 
Torf jako kopalina i surowiec dzieli się wg rodzaju roślin torfotwórczych i genezy na typy, rodzaje i gatunki. Jednym z najważniejszych wskaźników jego dojrzałości i użyteczności jest stopień rozkładu masy torfowej. Własności technologiczne określa zawartość popiołu (Ad), zawartość wilgoci (Wrt), wartość opałowa (Qai w kJ/kg) oraz skład chemiczny i topliwość popiołu. W Polsce torf wykorzystywany jest głównie w rolnictwie i ogrodnictwie. Torfowiska stanowią zbiorniki retencyjne wody, a ich osuszanie prowadzi do poważnych zaburzeń w równowadze ekologicznej. Torf lokalnie eksploatuje się w północnej części kraju.
Złoża ropy naftowej eksploatowane obecnie Krośnieńsko-Jasielskim Zagłębiu Naftowym nie mają większego znaczenia. Większe znaczenie mają nowo odkryte złoża ropy naftowej w rejonie Bochni i Kazimierzy Dolnej (Grobla, Pławowice) oraz koło Dąbrowy Tarnowskiej i Mielca (Partynia). Zasoby gazu ziemnego w Partyni szacowane są obecnie na ok. 43 mld m3. największą rolę odgrywają złoża w okolicy Przemyśla, Lubaczowa, Mielca, Dąbrowy Tarnowskiej, Ostrowa Wielkopolskiego, Nowej Soli oraz Wrocławia. Gaz eksploatuje się również w Krośnieńsko-Jasielskim Zagłębiu Naftowym i w byłym województwie koszalińskim. 

SUROWCE (KOPALINY) METALICZNE (RUDY)
RUDA to kopalina użyteczna będąca źródłem metalu lub związków metalu (nie dotyczy surowców zawierających litowce, np. sód, potas). W praktyce rudą nazywa się również niektóre kopaliny użyteczne, będące źródłem niemetali, np. rudy siarki. Terminu ruda używa się zwykle w połączeniu z nazwą odpowiedniego metalu (np. ruda żelaza, miedzi, cynku) lub minerału (np. ruda syderytowa, magnetytowa). Rudy mogą stanowić skupienie jednego metalu lub zawierać kilka metali (rudy polimetaliczne). W dawnej terminologii rudy metali nieżelaznych, zwłaszcza minerały siarczkowe, nazywano kruszcami. Według użyteczności przemyslowej metali można rozróżnić następujące grupy rud: rudy żelaza i metali nieżelaznych, a wśród nich m.in. metali rzadkich, metali szlachetnych i metali promieniotwórczych.
Polska posiada bogate zasoby rud miedzi, cynkowo-ołowiowych oraz rud żelaza. Do kopalin metalicznych zalicza się rudy i kruszce. Ruda stanowi koncentrację jednego lub kilku minerałów z taką zawartością metali, że nadaje się do eksploatacji górniczej. Ruda zawiera minerał (lub minerały) rudny, w którego składzie chemicznym występuje metal lub metale. Niektóre metale, jak złoto i platyna występują jako pierwiastki rodzime. Kopaliny metaliczne, związane z procesami endogenicznymi, występują w złożach:
Ţ Magmowych- intruzywnych
Ţ Pegmatytowych
Ţ Karbonatytowych
Ţ Skarnowych
Ţ Pneumohydrotermalnych.

W Polsce przykładem złoża magmowego jest złoże rudy tytanomagnetytowej z domieszką wanadu w Krzemiance koło Suwałk, związane z krystalizacją norytów i anortozytów. Do złóż pneumohydrotermalnych występujących w Polsce złoże rudy barytowej (BaSO4) w Boguszowie koło Wałbrzycha oraz rudy Zn- Pb w obszarze śląsko-krakowskim.
Kopaliny metaliczne, związane z procesami egzogenicznymi (hipergenicznymi), występują w złożach:
Ţ Wietrzeniowych
Ţ Osadowych (sedymentacyjnych).
Przykładem złóż wietrzeniowych jest złoże krzemianowej rudy Ni w Szklarach koło Ząbkowic Śląskich.
Podział technologiczny kopalin metalicznych obejmuje kopaliny:
1. żelaza i metali staliwnych 
2. metali kolorowych 
3. metali kruchych
4. metali lekkich
5. metali szlachetnych.


GRUPA KOPALIN RUDA LUB KRUSZEC
żelaza i metali staliwnych Fe, Mn, Cr, W, Mo, Ti, V, Ni, Co
metali kolorowych Cu, Zn, Pb, Sn, Hg
metali kruchych As, Sb, Bi
metali lekkich Al., Mg, Be
metali szlachetnych. Au, Ag, Pt
Przynależność rud (kruszców) do w/w grup

W Polsce z kopalin metalicznych eksploatuje się złoża rudy miedzi i złoża rudy cynkowo-ołowiowej. Złoża rudy miedzi występują w utworach cechsztynu na obszarze tzw. monokliny przedsudeckiej, tworząc Lubińsko-Głogowski Okręg Miedzianonośny. Złoża rudy cynkowo-ołowiowej występują w utworach triasu (wapień muszlowy i ret) na obszarze śląsko-krakowskim (Tarnowskie Góry, Olkusz, Chrzanowo), a także w utworach dewonu koło Zawiercia. Głównym okręgiem wydobywczym jest Olkusz. Eksploatowane złoża rud żelaza stanowią niskoprocentowe syderyty ilaste i limonity. Najważniejszy rejon wydobycia znajduje się w okolicy Częstochowy, w pasie od Zawiercia do Kłobucka, natomiast mniejsze znaczenie mają złoża w rejonie Kielc oraz Łęczycy. Nowe złoża rud żelaza odkryto na Suwalszczyźnie. Z innych rud metali wydobywa się rudy niklu koło Ząbkowic Śląskich. 
SUROWCE (KOPALINY) NIEMETALICZNE:
Kopaliny niemetaliczne obejmują wielką liczbę różnorodnych skał i minerałów. Wśród nich można wyróżnić ze względu na główne ich użytkowanie kopaliny:
Ţ chemiczne
Ţ skalne
Ţ inne.
Kopaliny chemiczne obejmują kopaliny siarkonośne, sól kamienną i sole magnezowo-potasowe, apatyty i fosforyty, baryt i fluoryt. Główną kopaliną siarkonośną jest siarka rodzima, a ponadto piryty, siarczki metali ciężkich, gips i anhydryt. Siarka rodzima tworzy złoża osadowe (typu sycylijskiego i luizjańskiego) i złoża wulkaniczne. Do głównych producentów siarki pochodzenia kopalnianego należą USA i Polska. W Polsce wydobywa się około 1,8mln ton (1996r.) siarki metodą otworową. Złoża zlokalizowane są w utworach miocenu w okręgach Tarnobrzeskim i Staszowskim. Sól kamienna występuje w złożach osadowych, utworzonych w warunkach morskich. Złoża kopalne tworzą formy pokładowe i słupowe. W Polsce wydobywa się około 3,4mln t soli (1996r.) ze złóż pokładowych miocenu w obszarze Wieliczki i Bochni oraz ze złóż słupowych cechsztynu na Kujawach. Sole magnezowo-potasowe zawierają takie minerały solne, jak sylwin KCl, karnalit KCl . MgCl2 . 6H2O, polihalit 2CaSO4 . K2SO4 . MgSO4 . 2H2O i inne. W Kłodawie znany jest karnalit, w złożu Chłapowo-Mieroszyno, w rejonie Zatoki Puckiej, występuje polihalit. Apatyty i fosforyty stanowią główne źródło otrzymywania fosforu. Apatyt jest minerałem o wzorze Ca5[PO4]3(F, Cl). Występuje w złożach magmowych i karbonatytowych. W Polsce, w utworach kredy, występują koncentracje fosforytów, które były eksploatowane w Rachowie koło Annopola i w Chałupkach koło Ożarowa. Baryt BaSO4 jest głównym minerałem złóż baru. W Polsce wydobyto 6,1tys. T w 1995r. ze złóż żył epitermalnych w Boguszowie koło Wałbrzycha oraz w Stanisławowie koło Jawora. Fluoryt CaF2 jest obok kryolitu głównym minerałem fluoru. W Polsce był wydobywany w Kletnie koło Kłodzka. 
Kopaliny skalne obejmują skały magmowe, osadowe i metamorficzne, a także niektóre minerały związane z tymi skałami, jeśli spełniają określone normami kryteria jakości i przydatności w przemyśle:
1. kamienia budowlanego i kruszywa łamanego
2. budowlanych materiałów wiążących
3. ceramicznym, szklarskim i materiałów ściernych
4. hutniczym, odlewniczym i materiałów ogniotrwałych.
Eksploatowane i użytkowane w Polsce kopaliny skalne zestawiam w poniższej tabeli:
PRZEMYSŁ KOPALINY (SUROWCE) SKALNE
kamienia budowlanego i kruszywa łamanego Granity, sjenity, dioryty, gabra, porfiry, andezyty, melafiry, diabazy, bazalty, marmury, serpentynity, gnejsy, amfibolity, hornfelsy, łupki łyszczykowe, piaskowce, wapienie krystaliczne, opoki
budowlanych materiałów wiążących Wapienie, wapienie margliste, margle, kreda pisząca, kreda jeziorna, gipsy, anhydryty
Ceramicznym, szklarskim i materiałów ściernych Gliny, iły ceramiczne, iłołupki, łupki ilaste, kalcyty, skalenie, piaski kwarcowe, krzemienie, diatomity, ziemia krzemionkowa
hutniczym, odlewniczym i materiałów ogniotrwałych. Wapienie, dolomity, magnezyty, gliny i iły ogniotrwałe, kaoliny, łupki ogniotrwałe, kwarcyty i piaskowce kwarcytowe, łupki kwarcytowe, kwarc żyłowy, chalcedonity, bentonity, piaski formierskie

Spośród pozostałych kopalin niemetalicznych znaczenie przemysłowe mają: azbest, grafit i talk. Azbest w Polsce nie występuje, występuje natomiast grafit (krystaliczny C) występuje w odmianie gruboziarnistej i skrytokrystalicznej (ziemistej). W Polsce znane są łupki grafitowe na Dolnym Śląsku. Talk jest minerałem skałotwórczym skał metamorficznych, wchodzących w skład łupków talkowych. Na Dolnym Śląsku w serpentynitach talk tworzy wraz z chlorytem nieprzemysłowe skupienia.
Polska posiada duże zasoby siarki i soli kamiennej. Odkryte w 1953 złoża siarki rodzimej koło Tarnobrzega i Grzybowa należą do najbogatszych w świecie (Tarnobrzeski Okręg Siarkowy). 
Sól kamienna występuje w postaci wysadów solnych na Kuajwach (Inowrocław i Kłodawa) oraz w północno-wschodniej Wielkopolsce (Wapno), a w postaci warstwowanych soczewek w Wieliczce i Bochni. Duże złoża soli potasowych odkryto nad Zatoką Pucką. Baryt wydobywany jest na Dolnym Śląsku. Polska ma duże zasoby skał budowlanych: wapienie, margle, granit, piaskowiec, bazalt, kwarcyt, gips, anhydryt, piaski szklarskie, gliny, iły, łupki ogniotrwałe. Eksploatacja ich skupia się głównie w Sudetach i na Przedgórzu Sudeckim, w Górach Świętokrzyskich, we wschodniej części byłego województwa katowickiego i na zachód od Krakowa. Liczne są źródła mineralne (solanki, szczawy i inne, wykorzystywane do celów leczniczych), występujące głównie w Sudetach i Beskidach.